PROJEKAT: ČUVAJMO NASLIJEĐE ZA BUDUĆE GENERACIJE
Bosna i Hercegovina je država s dugogodišnjom tradicijom. Mnogobrojne kulture koje su kroz historiju obitavale na ovom tlu ostavile su za sobom tragove vidljive i danas.
Posljednji bosanski kralj
U aprilu 1459. godine, dok je Stjepan Tomašević još bio princ prijestolonasljednik, njega je otac oženio sa srpskom princezom Jelenom Branković s ciljem da ujedini ostatke nekadašnje Srpske despotovine s kraljevinom Bosnom. To vjenčanje mu je donijelo i titulu „Srpskog despota“ ali svega dva mjeseca kasnije, u junu 1459. godine, Osmanlije zauzimaju glavni grad Smederevo i time Srpska despotovina konačno dolazi pod potpunu osmansku vlast, dok Stjepan Tomašević sa suprugom bježi u Bosnu kod svog oca, kralja Stjepana Tomaša.
Stjepan Tomašević je na bosansko prijestolje došao u julu 1461. kao najstariji sin kralja Stjepana Tomaša i njegove prve supruge Vojače. Prvi je bosanski kralj kojem je papa iz Vatikana poslao krunu, što je bila nagrada za širenje katoličanstva po Bosni i progona crkve Bosanske koje je njegov otac provodio u posljednjim decenijama kraljevine Bosne. Njegova supruga Jelena Branković, zvanično preuzima ime Marija (Mara) čime pokazuje napuštanje pravoslavne i preuzimanje katoličke vjere. Tokom svoje kratke vladavine, kralj Stjepan Tomašević je pokušao da ujedini vlastelu u Bosni, dok je posebnu pažnju posvetio mirenju s Hercegom Stjepanom Kosačom u Humu, koji nije bio u dobrim odnosima s njegovim ocem, kraljem Tomašom, s obzirom na progone heretika koje je kralj započeo. Pomirenje s Hercegom Stjepanom je uspio zahvaljujući svojoj maćehi Katarini Kosača (drugoj supruzi svoga oca), koja je bila kćer Hercega Stjepana. Istovremeno, Stjepan Tomašević je blisko sarađivao s Ugarskim kraljem Matijom Korvinom, od kojeg je očekivao pomoć u borbi s Osmanlijama. Osmanskom sultanu Mehmedu II Fatihu je, na pritisak Ugara, odbio da plaća tribut.
Sultan Mehmed II Fatih
Po samom stupanju na prijestolje 1451. osmanski sultan Mehmed II je započeo nezaustavljivo širenje granica Osmanskog carstva. Prvi veliki uspjeh mu je bio osvajanje Carigrada 1453.g., čime je konačno, nakon više od 1.000 godina ugašeno Bizantsko carstvo (395-1453). Taj uspjeh će mu donijeti titulu „Fatih“ tj. „osvajač“. Carigrad (kasnije prozvan Istanbul) su Osmanlije u nekoliko navrata prije toga, pokušavali osvojiti i time ga priključiti Osmanskoj carevini koja je već kontrolisala sve ostale gradove u okolini, ipak tek je sultan Mehmed II u tome uspio, prvenstveno zahvaljujući upotrebi topova koji su od tog vremena postali sastavni dio njegove armije. Godine 1459. pokorio je Srpsku despotovinu i pretvorio je u osmansku provinciju a samo godinu kasnije pokorio je grčko poluostrvo Moreju i time zavladao cijelom teritorijom današnje kontinentalne Grčke. 1463.g. sultan Mehmed II Fatih krenuo je na kraljevinu Bosnu.
Postoji nekoliko prvorazrednih izvora koji govore o padu Bosne 1463. godine. Imamo sačuvane komentare pape Pija II (1454-1468). Istovremeno, nekoliko osmanskih hroničara tog vremena govore o pohodu na Bosnu (Ašik-paša Zade 1400–1484, Dursun-beg 1420-1499, Oruč 1450-1502), isto tako sjećanja Konstantina janjičara iz Ostrovice (1430-1501). Stjepan Tomašević je već 1462. g. znao da se sprema pohod na Bosnu. Pisao je papi Piju II u Vatikanu sljedeće: „Turci (Osmanlije) su izgradili nekoliko tvrđava u mom kraljevstvu i veoma su prijateljski nastrojeni prema seljacima. Obećavaju svakom ko im se pridruži da će biti slobodan. Postoji realna opasnost da će se narod, zaveden tim lažima, protiv mene pobuniti, osim ako vide da imam vašu moć iza sebe. Napuštena od seljaka, naša vlastela se ne može dugo održati u svojim tvrđavama…“
Papa Pije II nije poslao konkretnu pomoć kralju Bosne. Istovremeno, Mlečani (Venecija) odbijaju da podrže kralja. Dubrovnik također u strahu od osmanske sile, odbija da se miješa u pitanje Bosne. S druge strane, ugarski kralj Matija Korvin je samo iskoristio slabost bosanskog kralja da i sam preuzme neke bosanske gradove na ugarskoj granici. Pod ovakvom situacijom, kralj Stjepan Tomašević u proljeće 1463. g. šalje delegaciju sultanu Mehmedu II da mole za mir na 15 godina. Sultan se posavjetovao sa svojim velikim vezirom Mahmud-pašom Anđelovićem i s Ishak-pašom (pašom Bosanskog krajišta) koji su mu savjetovali da ne pristaje na dugoročni mir, s obzirom da je kralj Bosne u savezu s Ugarima i uz to ne plaća tribut sultanu. Ishak-paša je savjetovao sultanu da obeća mir a da odmah par dana poslije odlaska delegacije krene s vojskom na Bosnu i taj plan je sultan prihvatio.
PROJEKAT PODRŽAVA MINISTARSTVO ZA OBRAZOVANJE, NAUKU, KULTURU I SPORT ZDK
