U okviru projekta „Čuvajmo naslijeđe za buduće generacije”, koji je podržalo Ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i sport ZDK, kroz članke i reportaže, govorimo o kulturno-historijskom naslijeđu te važnosti njegovog očuvanja.
Stari grad Vranduk
Nedaleko od Zenice nalazi se Stari grad Vranduk, koji je podignut krajem 14. stoljeća. Od svog osnivanja pa sve do 1463. godine bio je banovina pa potom i kraljevski grad u kojem su bosanski kraljevi primali izaslanstva, potpisivali važne ugovore i izdavali povelje. Za potrebe odbrane izgrađena je tvrđava koja gleda na rijeku Bosnu. Izgrađena je u jednoj od sedam župa tadašnje srednjovjekovne Bosne, što je činilo značajnim historijskim središtem, zajedno sa većim trgovačko–obrtničkim naseljem izvan bedema u selu Varošišće. Nakon što je vrandučka tvrđava bila u cjelosti izgrađena, kralj Tomaš je ispod grada podigao crkvu sv. Tome, grad je preuredio, a bedeme ojačao. Međutim, Osmanlije su Vranduk zauzeli 1463. godine, a crkvu preuredili u džamiju, koja je danas poznata kao Džamija sultana Fatiha. Krajem 18. i početkom 19. stoljeća Stari grad Vranduk služio je kao zatvor za političke krivce, a austrijske trupe su 1878. godine zauzele grad. Napušten je 1890. godine.
Iako je sagrađena u srednjem vijeku, tvrđava je sve ove godine, uz prepravke i obnove, zadržala svoj izvorni oblik. U srednjem vijeku je glavna kula bila viša, a prostor obora podijeljen zidom. Mala kula i istočni zid naknadno su dograđeni u svrhu zaštite ulaza u tvrđavu. U sklopu obora nalazilo se više objekata različite namjene, a pronađeni su i ostaci „Dizdareve kuće“. Unutar zidova Starog grada pronađeni su brojni arheološki nalazi iz srednjeg vijeka i osmanskog perioda: posude, nakit, novčići, alatke, mamuze…, a lukovi i strijele, stub srama i bunar su neodvojiv dio ove srednjovjekovne tvrđave. Danas se unutar velike kule tvrđave, kroz nekoliko etaža arheološke i historijske postavke te kovačnice, može doživjeti srednjovjekovni duh. Pored stalnih postavki, na Vranduku se organizuju brojne radionice, likovne kolonije, kocerti, a sve u svrhu oživljavanja i promocije ovog važnog kulturno-historijskog naslijeđa.
Nekropola Kopilo
Međunarodni tim istraživača istražio je jedno od najznačajnijih prahistorijskih nalazišta na Balkanu, a to je nekropola Kopilo, blizu Zenice. Otkrivene su grobne konstrukcije od kamena u koje je pokopano više osoba. Istraženo je 46 grobova u kojima je bilo više od 50 ljudskih skeleta razne starosne dobi iz brončanog i željeznog doba. Radi se o najstarijim skeletnim ostacima koji su pronađeno na području srednje Bosne, odnosno to su ljudi koji su na ovom području živjeli od 1.000 do 500 godina prije nove ere. Sahranjivani su na lijevom ili desnom boku, sa blago savijenim nogama i rukama. U početku istraživanja u selu Kopile pronađena je figurina muškarca, a dalja iskopavanja su donijela nova interesantna otkrića. U grobovima su pronađene lučne fibule, sljepoočničarske kopče za pojaseve, privjesci, metalni nakit, staklene perle, noževi i male keramičke posude pomoću kojih se može utvrditi sa kojim drugim regijama su razvijali trgovinske odnose ali i nadopuniti saznanja o životu u davnim periodima prahistorije. Od oblika nakita važno je istaći tropetljaste lučne fibule koju su karakteristične za područje sliva rijeke Bosne oko Zenice kao i nekoliko privjesaka koji upućuju na odnose sa južnim Balkanom i Podunavljem. Pronalazak nekropole iz ovog perioda je nešto je što se nije desilo u 130 godina arheoloških istraživanja u Bosni i Hercegovini.
POD POKROVITELJSTVOM MINISTARSTVA
ZA OBRAZOVANJE, NAUKU, KULTURU I SPORT ZDK
