U okviru projekta „Čuvajmo naslijeđe za buduće generacije”, koji je podržalo Ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i sport Zeničko-dobojskog kantona, a kako bi ukazali na značaj kulturno-historijskog naslijeđa, predstavili smo spomenike sa područja ZDK posvećenim ljudima i događajima koji su obilježili period 20. vijeka.
Crkva svetog Petra i Pavla
Katolička crkva sv. Petra i Pavla u Tešnju nalazi se na lokalitetu Zvečaj, u podgrađu tešanjskog starog grada. Izgrađena je 1910. godine prema projektu češkog arhitekte Josipa Vancaša.
Podatke o spomenicima tešanjske kulturne baštine pripremila je Javna ustanova Muzej Tešanj.
Crkva je jednobrodna, i predstavlja eklektičko ostvarenje u kombinaciji neoromaničkog i neogotičkog duha. Ulazna fasada naglašena je tornjem visine do završnog profiliranog vijenca 13 metara. U dispozicionom smislu toranj polovinom svoga plašta je izbačen u odnosu na ravan ulazne (sjeverne) fasade. Krov tornja, na čijem vrhu je postavljen metalni križ, ima oblik jednostavne četvorostrane piramide izvedene sa zalomljenjenjem i proširenjem krovnih ploha u donjoj zoni piramide. Ovaj zvonik je stilski najbliži Vancaševim zvonicima sarajevske Katedrale. Iznad ulaznog portala nalazi se detalj kao fasadni ukras u formi reljefa, koji simbolizira oko Božije. Oko, bez uobičajenog prikaza zraka, smješteno je unutar trougla, što je uobičajen ikonografski prikaz i predstavljeno je izraženom plavom i crnom bojom na krajevima. Oko prikazano na ovaj način simbol je Božje sveprisutnosti i svevidljivosti.
Djelomično je obnovljena 1973. godine, a u periodu 1998–2002. godine izvršena je njena detaljna obnova.
Crkva Pokrova Presvete bogorodice
Za vrijeme gradonačelnika Mehmed ef. Lalića počela je izgradnja crkve Pokrova Presvete bogorodice. U novembru 1934. godine osveštani su temelji, a skupu je prisustvovao veliki broj pravoslavnog i muslimanskog stanovništva, koji su svojim prilozima u novcu i građevinskom materijalu pomogli početak gradnje srpske pravoslavne crkve. Zbog izbijanja Drugog svjetskog rata gradnja je bila obustavljena. Tek krajem šezdesetih godina nastavljena je gradnja crkve, a veliku materijalnu pomoć pružilo je lokalno muslimansko stanovništvo koje je svojim prilozima ubrzalo njen dovršetak. Gradnja crkve trajala je do 1971. godine dok je zvonik crkve građen odvojeno od 1978 do1981. godine.
U crkvi Pokrova Presvete bogorodice nalazila se do 2000. godine jedna od najvrijednijih zbirki ikona u BiH. Zbirka se sastoji od stotinu ikona, od kojih su 74 rađene tehnikom tempere na drvenoj ploči, dvadeset djela su grčke grafike iz 18. i 19. stoljeća, dok ih je pet rađeno tehnikom ulja na platnu ili na drvetu, a jedna je rađena istom tehnikom na podlozi od lima.
Zanimljivo je da je zbirka tešanjskih ikona za oba protekla rata bila sačuvana zahvaljujući građanima i institucijama Tešnja. Tokom Drugog svjetskog rata ikone su bile skrivene na tavanu obližnje kuće Mirka Blatančića, katolika, a za vrijeme posljednjeg rata u trezoru ekspoziture Privredne banke Sarajevo u Tešnju. Nažalost, po nalogu ondašnjeg vladike zvorničko-tuzlanskog Kačavende ikone su bez znanja predstavnika srpske pravoslavne crkvene opštine Tešanj i organa lokalne vlasti odnesene u Bijeljinu radi navodne restauracije. Bez obzira na apele i sve urgencije federalnih organa vlasti i kulturnih institucija ikone nisu vraćene tamo gdje pripadaju.
Mezar Muse Ćazima Ćatića
Jedan od bh. pjesnika Musa Ćazim Ćatić rođen je 12. marta 1878. godine u Odžaku gdje je stekao osnovno obrazovanje i završio mekteb. Nakon očeve smrti i majčine preudaje seli se u Tešanj, grad iz kojeg će povremeno odlaziti, ali i stalno vraćati. S početkom Prvog svjetskog rata mobilisan je i upućen u Mađarsku. Tamo je obolio od tuberkuloze, pa je poslije kratkog liječenja vraćen u Tešanj, gdje je preminuo 6. aprila 1915. godine. Sahranjen je uz skromnu dženazu, 7. aprila 1915. godine na mjesnom groblju Obješenica. Pjesnikov mezar je nakon dugogodišnje zapuštenosti i propadanja, načet zubom vremena, restauriran 1987. godine.
Izvedena forma i oblik restauracije nije poštivala duh vremena njegove prvobitne gradnje, koji je još uvijek sačuvan u memoriji građana Tešnja. Današnji izgled mezara budi asocijaciju više na grobnicu, nego na tradicijski spomenik u duhu islamske sakralne kulture koji su karakterizirali nišani, floralna ornamentika, kovana ograda i ružičnjak u sredini. Autor ovog arhitektonskog rješenja nije očigledno poštivao duh tradicije i osim nišana sa natpisom nije ostavio ništa od tog povijesnog momenta 1. juna 1928. godine.
POD POKROVITELJSTVOM MINISTARSTVA
ZA OBRAZOVANJE, NAUKU, KULTURU I SPORT ZDK
