ČUVAJMO NASLIJEĐE ZA BUDUĆE GENERACIJE
Bosna i Hercegovina je država s dugogodišnjom tradicijom. Mnogobrojne kulture koje su kroz historiju obitavale na ovom tlu ostavile su za sobom tragove vidljive i danas.
Aneksija i aneksiona kriza 1908. godine
Svima koji su to htjeli znati još od 1878. godine bilo je jasno da austro-ugarska okupacija Bosne i Hercegovine sigurno neće biti privremenog karaktera, te da će vlasti u Beču čekati prvu povoljnu priliku da anektiraju okupiranu provinciju. Beč je, još tokom 19. stoljeća, nekoliko puta bio spreman da poduzme i taj posljednji korak, ali se iz više razloga ipak od toga odustajalo. Međutim, 1908. godine u Osmanskom carstvu došlo je do unutrašnjih problema izazvanih Mladoturskom revolucijom, što su vlasti u Beču iskoristile i konačno anektirale Bosnu i Hercegovinu i time i de iure potvrdile svoju stvarnu i stalnu vlast nad ovom provincijom. Iako se Aneksiona kriza opravdano smatra jednom od velikih kriza koje su uzrokovale Prvi svjetski rat, ipak je situacija bila znatno manje dramatična nego što su vlasti u Beču tada predviđale. Njemačka podrška odluci Austro-ugarske da anektira Bosnu i Hercegovinu bila je presudna za druge velike sile da prihvate realno stanje na terenu. U februaru 1909. godine osmanski sultan je prihvatio aneksiju, zauzvrat dobivši manju materijalnu kompenzaciju, a u martu je saglasnost dala i Rusija čime je aneksija i definitivno bila, za AU monarhiju, uspješno završena.
Prve političke organizacije
Političko djelovanje stanovnika Bosne i Hercegovine tokom AU uprave starije je od organizovanja prvih formalnih političkih organizacija. Naprimjer, borba za vakufsko-mearifsku autonomiju muslimanskog ili vjersko-prosvjetnu autonomiju pravoslavnog stanovništva s razlogom se smatraju pravim početkom političkog organizovanja u BiH. Upravo iz ovih pokreta razviti će se prve političke organizacije kao što su Muslimanska narodna organizacija (osnovana 1906.) ili Srpska narodna organizacija (1907.), a nešto kasnije se formiraju i Hrvatska narodna zajednica (1910.) i Hrvatska katolička udruga (1910.). Upravo ove političke organizacije bile su glavni akteri političkog života u Bosni i Hercegovini, naročito nakon donošenja Ustava i početka rada Bosanskog sabora 1910. godine. Ipak, stvarna snaga ovih organizacija u odlučivanju o stanju u BiH bila je mala, proisteklih i iz formalno-pravnih ograničenja nadležnosti Sabora, ali i zbog nemogućnosti pronalaska koncenzusa samih stranaka i za, uslovno rečeno, najmanja pitanja.
Sarajevski atentat i veliki rat
Atentat na Franca Ferdinanda i Sofiju, 28. juna 1914. godine, bio je povod za naknadno izbijanje Prvog svjetskog rata, uzrokovanog decenijskim prijeporima velikih evropskih sila oko podjele teritorija i sfera utjecaja. Evropa i svijet uskoro su se suočili sa, do tada, najvećim ratnim razaranjima, a Bosna i Hercegovina je bila jedna od prvih regija koju je zahvatio plamen svjetskog haosa. Neposredno nakon atentata, srpsko stanovništvo širom Bosne i Hercegovine bilo je izloženo progonima i stradanjima zbog nepravednog, ali ipak primijenjenog pravila kolektivne krivice. Ipak, i u tim vremenima pokazalo se da u bh. društvu postoje ljudi koji su spremni reagovati na nepravdu i zaštititi, ili barem pokušati, svoje sugrađane, a jedan od njih je i čuveni zenički intelektualac Muhamed Seid Serdarević. U svakom slučaju, neka od prvih ofanzivnih djelovanja u Velikom ratu krenula su sa teritorije Bosne i Hercegovine, kada K und K trupe kreću u napad na Srbiju u avgustu 1914. godine, a BiH se nalazila na prvom frontu sukoba sve do kraja 1915. godine kada dolazi do vojnog sloma Srbije i Crne Gore. Nestanak tog fronta nije značio kraj rata za BiH i njene stanovnike, jer veliki broj Bosanaca i Hercegovaca nastavlja borbe u sastavu K und K vojske na drugim područjima sukoba. Jedinice iz BiH pokazale su se vrlo hrabrim u tim borbama, a posebno su se isticali uspjesi na talijanskom frontu poput bitke za Monte Meletu u junu 1916. godine. U konačnici, Veliki rat donio je velika stradanja i materijalne gubitke Bosni i Hercegovini, kao uostalom i svim zemljama pogođenim ovim sukobom, a najvažnija posljedica bila je slob Austro-ugarske monarhije i ulazak Bosne i Hercegovine u sastav Kraljevine SHS čime počinje nova epoha u njenoj historiji.
(Tekst pripremio: doc. dr. Mirza Džananović, historičar)
PROJEKAT PODRŽAVA MINISTARSTVO
ZA OBRAZOVANJE, NAUKU, KULTURU I SPORT ZDK
