U okviru projekta „Čuvajmo naslijeđe za buduće generacije”, koji je podržalo Ministarstvo za obrazovanje, nauku, kulturu i sport Zeničko-dobojskog kantona, a kako bi ukazali na značaj našeg kulturno-historijskog naslijeđa, objavljujemo članke o spomenicima na području Zeničko-dobojskog kantona posvećenim ljudima i događajima koji su obilježili period 20. vijeka.
Zaštićeni spomenik I kategorije
U gradskom parku, na lijevoj obali rijeke Bosne, na mjestu starog muslimanskog mezarja i musale u Visokom, sagrađena je 1963. godine spomen-kosturnica palim borcima visočkog kraja, po idejnom rješenju Marijana Kockovića.
Godine 1975. u spomen-parku u blizini spomen-kosturnice su postavljene spomen-biste narodnih heroja iz Narodno oslobodilačkog rata (1941-1945) Mehmeda Džudže, Janka Balorde i Mehe Patka, a rad su vajara Ranka Milanovića.
Kompleks se sastoji od trokrakog postamenta urađenog od bračkog kamena sa bronzanim spomeničkim monumentom na čijim su stranama reljefne predstave prizora iz Narodno-oslobodilačkog rata i fašističkog terora, koje tekstualno objašnjenje imaju u stihovima isklesanim na kamenim blokovima postavljenim na krakovima postamenta. U glavnom kraku ukopana je kripta u kojoj su pohranjeni ekshumirani ostaci 141 palog borca dok su im imena ispisana duž bočne ivice postamenta.
Na listi kulturnohistorijskog naslijeđa grada Visoko spomen-kosturnica je evidentirana kao zaštićeni spomenik I kategorije iz perioda nakon II sv. rata („Sl. glasnik općine Visoko“, br. 5/2015).
Spomen-ploče u parku sa spomen-kosturnicom
Godine 1975. u spomen-parku u blizini spomen-kosturnice su postavljene spomen-biste narodnih heroja iz Narodno oslobodilačkog rata (1941-1945) Mehmeda Džudže, Janka Balorde i Mehe Patka. Rađene su u bronzi i postavljene su na granitne postamente. Rad su vajara Ranka Milanovića.
Nažalost, ove biste su tokom agresije na RBiH ‘92-‘95 oštećene i nestale sa autentične lokacije. Postamenti bisti su ostali u relativno dobrom stanju sa jasno vidljivim i u potpunosti očuvanim gravurama sa imenima i prezimenima te godinom rođenja i stradanja. Budući da su biste nepovratno nestale, na inicijativu općine Visoko u saradnji sa Zavičajnim muzejom Visoko i Udruženjem antifašista i boraca NOR-a Visoko, na mjesto bisti su postavljene granitne ploče sa osnovnim podacima, 2018. godine.
Podatke o spomen-kosturnici palim borcima NOR-a visočkog kraja, spomen-bistama narodnih heroja iz NOR-a i spomen-obilježju Jevrejima Visokog pripremila je JU „Zavičajni muzej“ Visoko. U narednim brojevima „Naše riječi“ predstavit ćemo spomenike iz perioda 20. vijeka sa područja Visokog, a potom i ostalih gradova Zeničko-dobojskog kantona.
Žrtve fašističkog terora II svjetskog rata
Spomenik žrtvama fašističkog terora iz Drugog svjetskog rata je podignut 1979. godine i nalazi se na Jevrejskom groblju u blizini naselja Zbilje kod Visokog. Spomenik je u formi granitnog obeliska na postamentu sa imenima Jevreja, palih boraca i žrtava fašističkog terora iz Visokog (ukupno 119 članova jevrejske zajednice iz Visokog). Spomenik je podigla Skupština opštine Visoko – građani Visokog i jevrejske opštine Sarajevo.
Inače, Jevrejsko groblje, koje se nalazi na putu između Visokog i Kiseljaka, utemeljeno je 1889. godine i na tom groblju, pored visočkih sahranjivani su i Jevreji iz obližnjih gradova Kiseljaka, Fojnice i Breze.
Spomenik je zajedno s grobljem evidentiran kao spomenik II kategorije kulturnohistorijskog naslijeđa Visokog (Sl. glasnik općine Visoko, br. 5/2015).
POD POKROVITELJSTVOM MINISTARSTVA
ZA OBRAZOVANJE, NAUKU, KULTURU I SPORT ZDK
